Angst zaaien zonder bloed te vergieten: Het verhaalhttp://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=G03GPPTGmaandag 10 oktober 2011, 03u00
Auteur: Filip Rogiers
BRUSSEL - Bij Ikea wilden ze het al die tijd niet gezegd hebben, maar het is nu officieel: de meubelgigant werd maandenlang afgeperst. De Poolse politie arresteerde twee verdachten van een reeks bommen in Ikea-filialen in vijf Europese landen, waaronder België. ‘Een klassiek geval van afpersing', zegt criminoloog Brice De Ruyver.
MikolajG. en AdamK., zo heten de twee verdachten die vorige week woensdag werden opgepakt in een vrij spectaculaire politieactie. Het nieuws van hun arrestatie raakte dit weekend pas bekend. Meer dan honderd Poolse agenten werden bij de klopjacht ingezet. Ze kregen ondersteuning van de politiediensten uit de vijf Europese landen waar tussen 30mei en 2september dit jaar Ikea-winkels werden opgeschrikt door lichte explosies. Behalve Nederland, Frankrijk, Duitsland en Tsjechië was ook België bij de operatie betrokken, want op 30mei ging ook in het Ikea-filiaal in Gent een bom af.
De verdachten zijn twee 39-jarigen, afkomstig uit Gdynia, een havenstadje in het noorden van Polen. Wat de precieze band is tussen beide heren is onbekend. De één blijkt een al eerder veroordeelde drugsdealer, de ander een manager zonder strafblad. Die laatste heet perfect viertalig te zijn. Hij had ervaring in verscheidene grote bedrijven.
Zeker is dat het duo Ikea onder druk heeft gezet om 6miljoen euro op hun bankrekening te storten. Mogelijks moest het geld dienen om schulden af te lossen.
‘Ze hebben hun daden zorgvuldig voorbereid', zei Andrzej Matejuk, hoofd van politie zaterdag in Warschau. ‘Ze openden een bankrekening en vroegen een geldtransfer via internet, maar gelukkig werd de gevraagde som nooit betaald. We hebben voldoende bewijzen verzameld om hen aan te duiden als de schuldigen.'
De explosies zelf wezen op het werk van amateurs. Maar uit de geografische spreiding van de ‘aanslagen' bleek wel een goed uitgekiend plan. De ervaring van de manager zou daarbij goed van pas zijn gekomen. Hij wist hoe een groot bedrijf in het hart moest worden geraakt. Matejuk: ‘Ze gebruikten diverse camouflagetechnieken. Ze kozen ook locaties ver van Polen, zodat ze niet in verband zouden worden gebracht met hun eigen land.'
Persmagistrate An Schoonjans van het Gentse parket bevestigt de arrestatie van de twee Polen. Schoonjans leidde zelf het onderzoek naar de gebeurtenissen in de Gentse Ikea. ‘Of de twee gearresteerden ook te maken hebben met die feiten in Gent, moet verder onderzoek nog uitwijzen.'
Slechte publiciteit
Maandag 30mei, vooravond. Kort voor sluitingstijd hoort een medewerkster van de Ikea-winkel in Gent een merkwaardig getik. Als ze het geluid probeert te lokaliseren, vindt er plots een explosie plaats. Nou ja, explosie. Het leek meer op kermisvuurwerk, zeggen getuigen. Of ook: voetzoekers. De medewerkster in kwestie komt er van af met lichte en tijdelijke gehoorschade.
‘Het was vooral vervelend', zegt een getuige. ‘Het personeel moest de hele avond in de winkel blijven. De volgende ochtend hing er een speciale sfeer. Er werden overal papieren opgehangen om uiterst waakzaam te zijn. En we moesten vooral zwijgen om zo weinig mogelijk paniek te veroorzaken.'
Uit het onderzoek bleek dat de explosieven in Gent verwerkt waren in wekkers die op hun beurt verborgen zaten in twee melkdozen. Viel de menselijke en materiële schade mee, de schok was groot. Zeker toen bleek dat kort daarvoor ook een Ikea-winkel in Rijsel getroffen was. Later was ook de winkel in het Nederlandse Eindhoven aan de beurt. Overal in Europa voerde Ikea de waakzaamheid op. Tien dagen na de bom in Gent volgde een nieuwe explosie. Deze keer in het Duitse Dresden.
Iemand wilde Ikea in zijn geheel treffen, zoveel was al snel duidelijk. Liefst niet te hard, maar toch voldoende onzacht om een psychose te creëren. Angst houdt kopers weg. Heel snel werd dus al in de richting van afpersing gedacht.
Maar Ikea-bronnen zelf wilden dat niet gezegd hebben. Beducht als ze waren voor een negatieve impact op de verkoopcijfers. Ook toen de geruchten over afpersing aanzwollen, hield de meubelgigant de lippen stijf op elkaar. Of toch zo goed als. Een woordvoerder bestond het om de explosies toe te schrijven aan ‘vuurwerk'.
‘Die stilte of ontkenning is niet zo verwonderlijk', zegt een medewerker van CCSI, een Belgisch privébedrijf dat zich toelegt op bedrijfsrecherche. ‘Als het gebeurt, wordt dat zo weinig mogelijk bekendgemaakt want het is altijd slechte publiciteit. Bedrijfsleiders zullen dergelijke feiten zoveel mogelijk uit de pers proberen te houden. Of ik persoonlijk ervaring heb met zulke zaken? Ook dat vertel ik u liever niet.'
De federale politie rapporteert jaarlijks gemiddeld zo'n 10.000 gevallen van ‘diefstal en afpersing' waar bedrijven het slachtoffer van worden. Ongeveer een vijfde daarvan heeft betrekking op afpersing. Ook ‘geweld tegen eigendom' wordt jaarlijks door zo'n 2.000 bedrijven gemeld. In 2010 noteerde de federale politie een toename van het aantal chantagepogingen.
‘Afpersing op zo'n schaal als nu bij Ikea is gebeurd, is eerder uitzonderlijk', zegt criminoloog Brice De Ruyver. Hij was de eerste om het in deze zaak over afpersing te hebben. ‘Iedereen reageerde daar nogal sceptisch op. Ikea heeft het zelfs lange tijd ontkend, maar het patroon was vrij snel duidelijk. Het was de daders te doen om intimidatie. Ze wilden geen bloed vergieten, maar angst zaaien. Ze wilden laten verstaan: “Dit kan erger worden, als jullie niet ingaan op onze eisen”. Toen we hoorden dat Ikea in meerdere landen werd geviseerd, konden we er wel zeker van zijn dat er een goed georganiseerd crimineel netwerk achter zat.'
Race tegen de klok
De aanslag in Dresden was de zwaarste in de reeks. In de afdeling keukengerief ging op vrijdagavond 10juni om kwart voor acht 'savonds een bom af. Twee klanten werden daarbij licht gewond, al bleef het ook bij hen beperkt tot gehoorschade. Kort daarna mislukte nog een vijfde poging in Tsjechië.
Het waren uiteindelijk camerabeelden van het Ikea-filiaal in Eindhoven die de speurders op het spoor van de daders zetten. Op die beelden was een man te zien die in de richting van de winkel stapte en vervolgens met versnelde pas rechtsomkeer maakte. Kort nadat hij uit beeld verdween, ontplofte er een explosief in een vuilnisbak buiten de winkel.
Het is de lokale Duitse krant Dresdner Neuesten Nachrichten die in juni als eerste uitpakte met het verhaal dat Ikea het slachtoffer was geworden van afpersers. De krant publiceerde fragmenten uit een e-mail die vanop een Yahoo-adres werd verstuurd naar de politie en Ikea. In gebrekkig Duits werd de verantwoordelijkheid voor de bom in Dresden opgeëist. Meer aanslagen zouden volgen als er geen beduidende som –er was sprake van 8cijfers– werd betaald.
Ikea zweeg. En bleef zwijgen toen ook de Franse krant Le Parisien eerder vorige maand onthulde dat het ultimatum van de daders was verstreken op 16september. En dat de politie een spoor onderzocht dat naar Polen leidde.
Vanaf dat moment werd het een race tegen de klok. ‘De bommen werden zwaarder. Het leven en de gezondheid van meer mensen waren dus in gevaar', vertelde politiewoordvoerder Mariusz Sokolowski aan het persbureau AP.
Hoeveel schade de meubelgigant door deze zaak precies heeft geleden, is niet bekend. Het is overigens niet de eerste keer dat Ikea af te rekenen krijgt met afpersing. In 2004 werden in Amsterdam al eens twee verdachten veroordeeld voor bommen in de filialen van Amsterdam en Sliedrecht. Ook toen ging het om Polen.
In Polen zelf bleven alle Ikea-winkels ongemoeid. De winkelketen kwam in 2008 wel even in het oog van een mediastorm terecht toen het in zijn publiciteit uitpakte met een knus wonend homokoppel. Dat viel in het zeer katholieke Polen niet in goede aarde. Het invloedrijke katholiek maandblad Fronda bezorgde zijn lezers toen een modelbrief om te protesteren tegen Ikea. Daarin werd de winkelketen gewaarschuwd: ‘Zonder respect voor het huwelijk tussen man en vrouw zal het aantal geboortes voort afnemen. Dat zal uw zakencijfer in Polen negatief beïnvloeden.' Maar dat was dus chantage van een geheel andere orde.
